Mashi shimika, wauki ninkapakmi kan, chaymanta shina shutichipasha. Ñalla ñukanchik llaktaman chayakrinki, shina kashkamanta, runakunapak kawsaypi alli alli yuyapay, rikupay nishpa mañapani. Kan kaypi kakpi pushakkukunaka ninkami: “...kunakaman ñukanchiklla runakunamantaka sinchi llamkashkanchik, puntapika mana pipash yanapashkachu...” shinapash mana shina kanchu, chaymanta yachay kamachimanta ashakuta willapasha.

1988 watapi runa tantnakuykunaka, runa kawsayta sinchiyachinkapa ishkay shimipi yachachina rurayta wiñachirka. Kay yuyaywanllatak, Mama Kamachik Kamupi, Yachanamanta Kamachikunapi, runakunapak yachayta sinchiyachinami kanchik nishpa churashkami, kay kamachitaka saruytami sarunakun, chay hawa kunanwika, llaktata ashtawan ñawpaman apana kanchik nishpa, “mushuk atirina” yuyayta, yachanakunapi paktachinakunmi.

Kay pachakunapi sumak hatun yachaywasikunata wasichishkami, shinapash chay wasikunaka mana runakunapak wasikunashna kanchu, mishu yuyaywan wasichishkami; chay hawa runakunataka mishukunapak kawsaykunata, mishu shimita yachakuchun munankunami; shinallatak pushakkunaka, llaktata ashtawan ñawpaman apana kanchik nishpa, “mushuk atirinakunamanta” yuyaykunata katichun munanmi, allpamamata llakichinata yachakuchun; chani yuyayta yachakuchun, shina, pushakkunaka, runakunapak kawsayta llakichishpa katinkunami.

Mashi Francisco
Estimado papa Francisco, permítame decirle mashi porque significa hermano, amigo. Y quiero aprovechar su presencia en el Ecuador para que en sus momentos de reflexión y observación medite sobre la situación de los pueblos y nacionalidades indígenas de este país. Con seguridad, nuestros gobernantes le dirán que en toda la historia, “…este gobierno es el que más obras ha realizado a favor de los pueblos indígenas…”. Lamentablemente no es así, y como ejemplo le comparto el tema de la educación para los pueblos indígenas.

En 1988, por exigencia de los pueblos indígenas, se creó el Sistema de Educación Intercultural Bilingüe, para que la educación se realice en la lengua materna de cada pueblo. Pero el gobierno de la revolución ciudadana está desapareciendo el sistema, a pesar de que la Constitución y demás leyes garantizan su existencia. Y se obliga a las comunidades a regirse al sistema educativo nacional, y a los objetivos de la “Nueva Matriz Productiva”.

Estimado mashi Francisco, es verdad que se han creado algunas escuelas del milenio, pero su arquitectura es ajena a la realidad de nuestros pueblos; sus programas están diseñados para que los estudiantes piensen a la fuerza en la nueva matriz productiva, es decir en su filosofía extractivista, desarrollista, mercantilista; en suma, en su proyecto civilizatorio. Como notará, después de más de 500 años, las políticas neoliberales de los actuales regímenes siguen empeñados en destruir a nuestros pueblos. (O)